De heilige St Urbanus

Waarom is onze parochie vernoemd naar St Urbanus?

En wie was hij?

Om daar antwoord op te vinden moeten we ver terug in de geschiedenis, en wel naar 1000 na Christus.

In die tijd was “Amestelle” (=Amstelland, oud Nederlands voor ‘waterachtig gebied’) niet meer dan een moerassig veengebied. Ontgonnen door kolonisten, vanuit het gebied wat tegenwoordig gevormd wordt door de provincie Utrecht, voor het verbouwen van voedsel of houden van vee. Het nieuwe gebied behoorde aan de bisschop van Utrecht toe. Bisschoppen waren in die tijd naast geestelijke leiders meestal ook wereldlijke leiders.
Om namens hem het nieuwe gebied te besturen en de verplichte heffingen te innen, stelde de bisschop een van zijn slimste bedienden, Wolfger van Aemstel, aan als schout. Diens nazaten oefenden tot 1296 het gezag uit in Amstelland. In die tijd wisten de heren van Aemstel, van oorsprong een eenvoudig ministeriaal-, later zelfs een adellijk geslacht, hun macht en aanzien flink uit te breiden.
Daarbij waren ze niet altijd even trouw aan de Utrechtse bisschop en wisten ze zich zelfs met medewerking van Floris V van hem los te maken. Op 27 juni 1296 werd Floris V door Gijsbrecht van Aemstel en andere edelen vermoord, vlakbij het Muiderslot te Muiderberg. Dit luidde het begin van het einde in van de macht van het geslacht Aemstel.

Floris V vermoord

De heren van Aemstel hadden hun ronde, houten woontoren op een kunstmatige heuvel in Ouderkerk aan de Amstel gebouwd, waarmee Ouderkerk het bestuurlijke en economische centrum van de regio was. En bovendien het religieuze middelpunt: rond het jaar 1000 werd er een houten kerkje gebouwd op een laag heuveltje vlak bij de plaats waar de Bullewijk uitmondt in de Amstel. Later werd deze vervangen door een kerkje van tufsteen en ook deze maakte weer plaats voor een stenen kerk in gotische stijl. Deze kerk was gewijd aan de heilige Urbanus I. Die keuze verraadt de invloed van de heren van Aemstel: Urbanus I was schutspatroon van de adel en dat paste goed bij hen, omdat ze zich steeds meer adellijke allures aanmaten.
In 1631 werd de parochie van Ouderkerk opgedeeld en ontstonden naast Ouderkerk, de parochies van Bovenkerk en Nes. Beide parochies zijn toen eveneens toegewijd aan de Heilige Urbanus I. Het verhaal gaat dat de toenmalige pastores hun ambtsbroeder in Ouderkerk konden overhalen om het in bezit zijnde vingerkootje van St. Urbanus in drieën op te delen en deze ieder in het altaar van hun eigen kerk te plaatsen.

Wie was St Urbanus 1 ?

nr 1

óf

nr 2

óf

nr 3

Sint Urbanus I, geboren te Rome, was als paus de zestiende opvolger van de apostel Petrus. Hij werd gekozen in 222 en zou op 23 mei 230 als martelaar, na geseling en onthoofding, gestorven zijn. Twee dagen na zijn dood, op 25 mei, is hij begraven in de catacomben van Praetextatus te Rome. Dit is ook de datum dat hij herdacht wordt binnen de katholieke kerk en tevens de dag dat onze St. Urbanus kerk in 1891 is ingewijd door de toenmalige bisschop. Helaas is St. Urbanus I in de jaren 60 van de vorige eeuw van de universele kalender geschrapt door de kritische herziening van het Romeins martyrologium.

Al bestaan er bijna geen harde historische gegevens over St.Urbanus I, in legendes wordt hij regelmatig genoemd: zo zou hij de echtgenoot (St. Valerianus) en zwager van St. Cecilia hebben gedoopt en nadat de Romeinen St. Cecilia hadden omgebracht, haar zelf hebben bijgezet in de catacomben. Ook zou hij in zijn tijd vele mensen, waaronder vele adelen, bekeerd hebben tot het Christendom. Binnen de ordes van de Benedictijnen, Cisterciënzers en Trappisten bidt men in het getijdengebed nog wel de oratie van St. Urbanus I. Die luidt als volgt: Gregem tuum, Pastor aeterne, placatus intende: et per beatum Urbanum Martyrem tuum atque Summum Pontificem, perpetua protectione custodi; quem totius Ecclesiae praestitisti esse pastorem. (‘Luister gunstig naar uw kudde, eeuwige Herder, en waak erover met voortdurende bescherming door uw heilige martelaar en opperpontifex Urbanus, die Gij over geheel uw Kerk als herder hebt aangesteld.’) St. Urbanus staat bij ons in de kerk op verschillende manieren afgebeeld: zie foto 1 en 3 hierboven. Maar verbeelden zij wel St. Urbanus I? Dit valt nog te bezien…!

Foto 1 geeft waarschijnlijk weer het beeld van St. Urbanus II, een zalig verklaarde paus die, geboren rond 1043, stierf op 29 juli 1099. Deze paus wierf bekendheid met de oproep aan het volk tijdens de Synode van Clermont in 1095 om Jeruzalem te bevrijden van de Saracenen: de eerste kruistocht was een feit!

Naast vele ridders en nobelen, voelde ook het gewone volk zich geroepen hieraan deel te nemen. “Deus Vult” (God wil het!) was hun strijdkreet. St. Urbanus II wordt daarom vaak afgebeeld met het zwaard, als verwijzing naar de kruistocht, net als het beeld in onze kerk.

St. Urbanus II houdt z’n rede tijdens Synode van Clermont

St. Urbanus van Langres.

Op foto 3 staat St. Urbanus, afgebeeld op een van de glas in lood ramen, met de wijnkelk, oftewel als patroonheilige van de wijnbouwers. Wat St. Urbanus I niet was volgens de “Liber Pontificalis”! (=het “boek der pauzen”, opgesteld door ambtenaren aan het pauselijk hof). Paus Urbanus I wordt vaak verward met St. Urbanus van Heilbronn (Duitsland) en St. Urbanus van Langres (Bourgondië, Frankrijk) . Beiden waren patronen van de wijnbouw en hadden eveneens hun feestdag op 25 mei. De eerste was een gezel van de Ierse missionaris Sint Gallus (7e eeuw) en de tweede was bisschop van Andematunnum (=Langres) in de 5e eeuw.

In Duitsland worden er op “Urbanstag” (25 mei) processies gehouden, omdat rond die datum de eerste druiven aan de wijnstokken verschijnen. Een oud spreekwoord luidt: “Hat Urbanstag schon Sonnenschein, verspricht es viel und guten Wein” (=”Heeft Urbanusdag al zonneschijn, dan belooft dat veel en goede wijn”).

Foto 2 is een fresco van St. Urbanus I zoals afgebeeld in de Basiliek van St. Cecilia in Trastevere, Rome; waar hij ook begraven ligt. St. Urbanus I wordt vaak afgebeeld als na zijn onthoofding met de pauselijke tiara naast hem, of zittend in het landschap terwijl St. Valerianus (de man van St. Cecilia en door St. Urbanus bekeerd tot het Christendom), voor hem knielt.

Mocht u informatie hebben wat bovenstaande weerlegt, dan vernemen we dat graag!